انواع ارقام کشاورزی اصلاحشده در ایران چه ارقامی هستند؟
ارقام کشاورزی اصلاح شده در ایران با اقلیمهای متنوع از شمال مرطوب تا جنوب گرم و خشک، برای تأمین امنیت غذایی کشور منجر به تولید گیاهانی می شود که در برابر تنشها و بیماریها مقاوم باشند.
این مقاله از سایت کافه کشاورز گردآوری شده است
در واقع، یکی از مؤثرترین راهکارها برای افزایش بهرهوری، استفاده از ارقام اصلاحشده است؛ ارقامی که از طریق علم اصلاح نباتات و فناوریهای نوین، بهبود یافتهاند تا عملکرد و سازگاری بهتری داشته باشند چنانکه در برخی محصولات
کشاورزی، نوع رقم بر کیفیت محصول کشت شده، تاثیرگذار است.
در ادامه با مهمترین روشهای اصلاح و نمونههای واقعی در ایران آشنا میشویم.
ارقام اصلاحشده سنتی (کلاسیک)
اصلاح سنتی بر پایهی تلاقی و انتخاب نسلهای بهتر است. در این روش، اصلاحگران با شناسایی گیاهانی که صفات برتری مانند مقاومت به خشکی یا عملکرد بالا دارند، آنها را تلاقی داده و در چند نسل پیاپی، گیاهانی با صفات پایدار تولید میکنند.
مزایا: طبیعی، پایدار، بدون تغییر ژنتیکی مستقیم، و سازگار با شرایط محلی.
نمونههای ایرانی:
- گندم فلات: مقاوم به زنگ زرد، مناسب برای مناطق معتدل سرد.
- گندم الوند: کیفیت نانوایی بالا و عملکرد زیاد.
- جو نصرت: مقاوم به خشکی و مناسب مناطق مرکزی.
- برنج خزر و نعمت: اصلاحشده از طارم محلی با عملکرد بالا و عطر مشابه.
این روش پایهی بیشتر ارقام رسمی کشور است و در مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج توسعه یافته است.
ارقام جهشیافته (Mutation Breeding)
در این روش، از پرتودهی یا مواد شیمیایی برای ایجاد تغییر در ژنها استفاده میشود. سپس گیاهانی که صفات مفیدی مانند مقاومت به آفت یا زودرسی پیدا کردهاند انتخاب میشوند.
مزایا: ایجاد تنوع ژنتیکی زیاد و دستیابی به صفات جدید بدون وارد کردن ژن بیگانه.
نمونههای ایرانی:
- برنج تابش: اصلاحشده از رقم طارم با اشعه گاما، دارای عملکرد بیشتر و دوره رشد کوتاهتر.
- گندم امید پرتودهیشده: مقاومتر به خشکی و ورس نسبت به رقم اصلی.
پژوهشهای این حوزه در پژوهشکده علوم و فنون هستهای ایران انجام میشود.
ارقام هیبرید (Hybrid)
در ارقام هیبرید، دو والد خالص با صفات متفاوت تلاقی داده میشوند و نسل اول (F1) گیاهانی با رشد و عملکرد برتر به وجود میآورد. این پدیده به نام هتروزیس شناخته میشود.
نمونههای موفق ایرانی:
- ذرت هیبرید 704، 705: عملکرد ۱۰ تا ۱۲ تن در هکتار، مقاوم به خوابیدگی و بیماری.
- خیار هیبرید سپیدان F1: پربازده و مقاوم به ویروسها.
- گوجهفرنگی هیبرید هیبت F1: مقاوم به پژمردگی و مناسب برای مناطق گرم.
این ارقام نقش مهمی در توسعهی کشاورزی تجاری و گلخانهای ایران دارند.
ارقام تراریخته (GMO)
ارقام تراریخته حاصل مهندسی ژنتیک هستند که در آن ژن خاصی از موجودی دیگر وارد گیاه میشود. این ژن میتواند مقاومت به آفات، خشکی یا علفکشها را ایجاد کند. برخی کشورها چون مکزیک، ممنوعیت مصرف ذرت تراریخته را اعمال کرده اند.
نمونه ایرانی:
- پنبه Bt: مقاوم به کرم غوزه پنبه، با کاهش مصرف سموم تا ۷۰٪ و عملکرد بالاتر.
سایر محصولات تراریخته (مانند برنج یا ذرت تراریخته) هنوز در مرحلهی پژوهشی و بررسی ایمنی زیستی هستند.
ارقام ویرایششده ژنی (CRISPR)
کریسپر، جدیدترین فناوری اصلاح نباتات است که به جای افزودن ژن جدید، بخشی از ژنوم گیاه را دقیقاً ویرایش یا خاموش میکند. در نتیجه، گیاه اصلاحشده از نظر ژنتیکی نزدیک به گیاه طبیعی است، برای مثال می توان به کریسپر حذف دانه های توت اشاره داشت.
مزایا: دقت بالا، سرعت زیاد، و بدون انتقال ژن بیگانه.
پژوهشهای ایرانی:
- در مؤسسه تحقیقات برنج کشور (رشت): برنج مقاوم به خشکی و کممصرف آب.
- در مؤسسه اصلاح بذر و نهال (کرج): گندم مقاوم به بیماری زنگ زرد.
این روش در آینده میتواند جایگزین ایمنتر و پذیرفتنیتر از تراریختهها باشد.
بخش پرسش و پاسخ درباره ارقام اصلاحشده
آیا ارقام اصلاحشده همان ارقام تراریخته هستند؟
خیر. ارقام اصلاحشده طیف وسیعی دارند؛ بسیاری از آنها حاصل تلاقی یا انتخاب طبیعی هستند (بدون مهندسی ژنتیک). ارقام تراریخته تنها یکی از انواع اصلاحشدهها هستند که از انتقال ژن بین گونهها استفاده میکنند.
آیا مصرف محصولات اصلاحشده برای انسان ضرر دارد؟
تحقیقات علمی معتبر در ایران و جهان نشان داده است که ارقام اصلاحشده (بهویژه غیرتراریختهها) برای مصرف انسان و دام بیخطر هستند و بسیاری از آنها کیفیت تغذیهای بهتری هم دارند.
آیا کشاورزان ایرانی میتوانند بذر هیبرید را دوباره کشت کنند؟
خیر. بذر نسل دوم هیبرید (F2) صفات اصلی خود را از دست میدهد و محصول یکنواختی تولید نمیکند. بنابراین لازم است هر سال بذر جدید خریداری شود.
چرا باید از ارقام اصلاحشده استفاده کنیم؟
زیرا باعث افزایش عملکرد، کاهش مصرف آب، مقاومت به بیماریها و کیفیت بهتر محصول میشوند. برای مثال، برنجهای اصلاحشده جدید در شمال ایران تا ۳۰٪ آب کمتری مصرف میکنند.
چه نهادی در ایران مسئول تولید و تأیید ارقام اصلاحشده است؟
اصلیترین نهاد، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کشور (کرج) است. همچنین مؤسسات تخصصی مانند مؤسسه تحقیقات برنج رشت، پژوهشکده علوم و فنون هستهای و دانشگاههای کشاورزی نیز در این زمینه فعالیت دارند.
آیندهی اصلاح نباتات در ایران چگونه است؟
با گسترش فناوریهایی مانند CRISPR و استفاده از ارقام بومی مقاوم، انتظار میرود در دهه آینده شاهد تولید گیاهان و ارقام کشاورزی اصلاح شده در ایران باشیم که با تغییرات اقلیمی و کمآبی سازگارتر باشند.
Comments
Post a Comment